Waar komt die overdreven reactie vandaan en wat kun je eraan doen?

Lig je ein-de-lijk in chill-modus op de bank, krijg je de vraag of je alsjeblieft heel even kunt helpen met de boodschappen. Woest veer je op: “Wat denk je wel niet, weet je wel hoeveel ik altijd doe in huis!! “He, reageer niet zo overdreven zeg, het was maar ‘n vraag…” Natuurlijk, als je heel eerlijk bent is je reactie misschien wat intens. Maar dat irritante toontje – dat hoorde je heus wel – daar kun je dus echt niet tegen!

Als zoiets een keertje voorkomt: prima, geen probleem. Maar reageer jij aan de lopende band nogal extreem en hebben jij en je omgeving daar last van? Dan moet je er misschien toch eens iets mee… Wat gebeurt er op zo’n moment eigenlijk met je? En zou het ook anders kunnen?

De kans is groot dat je een overlevingsstrategie gebruikt. Of beter gezegd: dat je mentale afweersysteem een strategie inzet om je te beschermen tegen “gevaar”.

Jouw onvervulde behoeften
Als je opgroeit, maak je dingen mee die je als pijnlijk ervaart. Gebeurtenissen waarin je je niet erkend, gehoord of gezien voelt. Situaties waarin je behoeften niet worden vervuld, waarin je wordt “afgewezen”. Omdat je nog maar klein bent, kan zelfs een kleine gebeurtenis voelen als een grote bedreiging. Als een situatie van leven of dood. Om deze heftige gevoelens niet te hoeven voelen, stop je ze weg in je onbewuste.

Opgeruimd staat netjes, zou je zeggen. Maar helaas. Het deel van je hersenen dat deze gevoelens opslaat (de amygdalae/amandelkernen – je hebt er twee), scant de omgeving voortdurend op situaties die lijken op de bedreigingen vroeger. Is dat het geval, dan slaan de amygdalae alarm. Je reageert hierop met angst en dat voel je in je lichaam. Je hartslag gaat omhoog, je ademhaling verandert. Je krijgt buikpijn, wordt misselijk, gaat misschien wel kotsen of krijgt diarree. Je kunt zelfs flauwvallen van angst. Je voelt je op z’n zachtst gezegd niet heel erg lekker..  

De Muur van Afweer
Logisch dus, dat je afweersysteem wat strategieën heeft ontwikkeld om die angst niet te voelen. Het zijn er misschien wel honderd. Maar ze geven allemaal antwoord op die ene vraag: “Waarom word ik afgewezen?”. Een fijn kort overzichtje vind je hieronder, ook wel de Muur van Afweer:

1. Primaire afweer: Het ligt aan mij. Ik ben niet OK. Ik kan het niet. Het is allemaal mijn schuld. >> Je voelt je down en kunt er niets aan doen.
2. Valse Hoop: Het ligt aan mij. Maar ik kan iets doen: hoera! Als ik nou maar: nog beter presteer, er beter uitzie, aardiger ben, geen fouten maak enzovoorts. >> Je gaat heel erg je best doen.
3. Valse Macht: Het ligt niet aan mij, maar aan de ander. Als die nou eens niet zo irritant, dom, traag en onaardig was… >> Je wordt boos. En je voelt je slachtoffer.
4. Ontkenning van behoeften: Het maakt allemaal niets uit. Ik heb namelijk niets en niemand nodig. >> Je sluit jezelf af.

Welke strategie(ën) gebruik jij?
Je herkent vast wel iets van bovenstaande reacties bij jezelf. We gebruiken ze dagelijks ongemerkt en switchen makkelijk van de een naar de ander. Vaak heb je wel een voorkeur voor een bepaalde strategie. Gewoon, omdat die zo goed voor je werkt(e).

Benieuwd naar jouw persoonlijke afweerprofiel? Doe dan vooral even deze test.

Een automatische afweer tegen stress en gevaar: het leek zo’n goed idee! Maar als je afweersysteem overuren maakt (en dat gebeurt al snel), kost dat onwijs veel energie. Even iets meer je best doen is prima, voortdurend perfect willen zijn is dat niet. Even een keertje boos, fine! Voortdurend woedend: not so nice! Even niets voelen is OK. Maar nooit echt iets voelen… Vroeg of laat breekt het je op!

Bovendien: HALLO, je hebt het ook niet meer nodig! Dat wat vroeger bedreigend voor je was – niet gezien en gehoord zijn – is dat allang niet meer. Jij bent inmiddels groot en de afwijzing klein, of zelfs helemaal geen afwijzing.

Het kan ook anders!
Merk jij dat het gebruik van de strategieën je in de weg gaat zitten? Mooi, dat is alvast de eerste stap! Wil je verandering? Sta dan eens stil bij jouw dagelijkse gedrag. Betrap je jezelf op een strategie? Schrijf ‘m op, praat erover. En kijk eens of het je ook lukt om ‘m al eerder te zien aankomen. Wat voel je in je lichaam, wat zijn je gedachten, wat zou je nu eigenlijk het liefst meteen willen doen? Stel het uit, adem, probeer eens iets anders. Mindfulness kan je hierbij enorm helpen! (Je zult misschien merken dat je nogal veel strategieën gebruikt. Om het behapbaar te houden: focus eerst op hetgeen jou echt in de weg zit)

Besteed daarnaast aandacht aan je gevoel. En dan niet de irritatie tegenover de ander, of de angst om alles zelf verkeerd te doen, maar het gevoel daaronder. Het gevoel niet erkend, gehoord en gezien te zijn. Je kunt ervoor kiezen om niet naar dit gevoel te luisteren. Steeds zeggen dat het onzin is. Maar dan ontken je je behoeften (zie afweer 4: dat wil je niet!). Nee, roep het gevoel juist op. De pijn van de kleine jij die zich zo alleen voelde, en doodsbang. Sta erbij stil. Maak het groter. Voel de pijn. (Misschien voel je het al een beetje terwijl je dit leest..) En ja, dat kan heel heftig zijn, maar werkt bijzonder bevrijdend.

Wil je hiermee zelf aan de slag? Dan is het boek ‘Illusies’ van Ingeborg Bosch (2003) een echte aanrader. Natuurlijk hoef je het niet alleen te doen en kun je ook de hulp inschakelen van een coach of therapeut.

Heb je kinderen?
Wil jij ervoor zorgen dat jouw kind vrij blijft van welke strategie dan ook? Helaas, dat gaat je niet lukken. Echte aanwezigheid (fysiek, mentaal en emotioneel), responsiviteit (passend reageren op de behoeften van je kind) en empathie (goed aanvoelen en afstemmen) helpen je kind echt bijzonder veel. Geef je kind dit dus vooral zoveel als je kunt. Nee, dat kun je dus niet 100% – leg je daarbij neer! En nee, dit is niet hetzelfde als je kind altijd maar z’n zin geven – maar daarover een andere keer meer.

Geef ruimte aan de gevoelens van je kind. Wees spaarzaam met opmerkingen als “stel je niet zo aan”. Wees nieuwsgierig naar de reacties van je kind op stressvolle situaties en kijk samen of er misschien ook andere reacties mogelijk zijn. (En of de situaties zelf anders kunnen natuurlijk: voortdurend vanalles MOETEN en heel veel prikkels = nooit een goed idee.) Laat je kind merken dat het goed is zoals het is.

Is je kind vaak woedend, heeft het last van extreme angsten of groot verdriet? Of wil je kind juist altijd alles heel erg goed doen en past het zich voortdurend aan? Bedenk dat er sprake kan zijn van een diepere pijn. Iets wat niet gaat over het NU. En wat je dus ook niet volledig oplost door je alleen op gedrag en situaties in het nu te richten. Het gedrag verandert dan misschien wel, maar de kans is groot dat je kind een andere strategie gebruikt. Aandacht geven aan dat diepere gevoel is dan ook echt superbelangrijk. Een coach of therapeut kan je hierbij zeker helpen.

Vergeet vooral niet dat alles wat je hierin doet voor jezelf, van onschatbare waarde is voor je kind(eren). Het gedrag van je kind heeft namelijk veel meer met jou te maken dan je denkt. Hierover in een volgende blogpost meer!

Heb je vragen of wil je iets kwijt? Stuur me een berichtje, ik help je graag verder!